أحادیث منسوبة إلى الإمام المهدی علیه السلام

أنا بقیّةٌ من آدمَ وذخیرةٌ من نوحٍ ومصطفىً من إبراهیمَ وصَفوةٌ من محمدٍ (صلى الله علیهم أجمعین).

بحار الأنوار ج52 ص238

ملعونٌ ملعونٌ من أخر المغرب إلى أن تشتبک النجوم

بحار الأنوار ج52 ص15

ألا أُبشّرُک فی العِطاسِ؟ فقلت: بلى. قال: هو أمانٌ من الموت ثلاثةَ أیّامٍ.

بحار الأنوار ج51 ص5

إنّ الحقَّ معنا وفینا، لا یقولُ ذلک سوانا إلاّ کذّابٌ مُفتَرٍ.

بحار الأنوار ج53 ص191

إنّ الله تعالى هو الذی خلق الأجسام وقسَّم الأرزاق، لأنّه لیس بجسمٍ ولا حَالٍّ فی جسمٍ لیسَ کمثلِه شیءٌ وهو السّمیعُ العلیم.

الغیبة للشیخ الطوسی ص178

إنّ الله معنا ولا فاقَةَ بنا إلى غیرِه والحقَّ معنا فلن یوحِشَنَا مَن قعدَ عنّا ونحن صنائعُ ربّنا والخلقُ بعدُ صَنائعُنا.

الغیبة للشیخ الطوسی ص172

العلمُ عِلمُنا ولا شیءَ علیکُم مِن کُفرِ مَن کَفرَ.

بحار الأنوار ج53 ص151

لو أنّ أشیاعَنا وفَّقهم الله لطاعته على اجتماعٍ من القلوب فی الوفاء بالعهد علیهم، لما تأخّر عنهم الیُمنُ بلقائِنا ولتعَجّلَت لهمُ السعادة بمشاهدتنا.

الاحتجاج للطبرسی ج2 ص499

أنا بریءٌ إلى الله وإلى رسولِه ممّن یقول إنّا نعلم الغیب ونشارکُه فی مُلکِه أو یُحِّلُنا محلاً سوى المحلَ الذی رضیه الله لنا.

الاحتجاج للطبرسی ج2 ص487

إنّ فضل الدّعاء والتسبیح بعد الفرائض على الدّعاء بعقیب النّوافل کفضل الفرائض على النوافل.

الاحتجاج للطبرسی ج2 ص487

فأمّا السجود على القبرِ فلا یجوزُ.

الاحتجاج للطبرسی ج2 ص490

ما أُرغِم أنف الشیطان بشیءٍ مثل الصلاة فصلّها وأَرغم أنف الشیطان

بحار الأنوار ج53 ص182

إنّی أمانٌ لأهل الأرضِ کما أنّ النجومَ أمانٌ لأهل السّماء.

بحار الأنوار ج78 ص380

ولکنَّ أقدارَ الله عزّ وجلّ لا تُغالَب، وإرادتُه لا تُرَدُّ، وتوفیقُهُ لا یُسبق.

بحار الأنوار ج53 ص191

وأمّا عِلّةُ ما وقعَ من الغَیْبة، فإنّ الله عزّ وجلّ قال: یا أیها الذین آمنوا لا تسألوا عن أشیاءَ إنْ تُبدَ لکم تَسؤکم.

بحار الأنوار ج78 ص380

إنّ الأرضَ لا تخلوا من حُجّةٍ إمّا ظاهراً أو مغموراً.

کمال الدین للصدوق ج2 ص115

کلمّا غاب عَلَمٌ بدا عَلَمٌ، وإذا أَفَل نجمٌ طلع نجم.

بحار الأنوار ج53 ص185

اللهّم ارزقنا توفیق الطّاعة وبُعد المَعصیة وصِدق النّیة وعِرفان الحُرمَة وأکرِمنا بالهدى والاستقامة.

المصباح للکفعمی ص281

ملعونٌ ملعونٌ من أخّر الغداة إلى أن تنقضی النجوم

بحار الأنوار ج52 ص16

إنّه لم یکن أحدٌ من آبائی إلاّ وقد وقعت فی عنقه بیعةٌ لطاغیةِ زمانه وإنی أخرج حین أخرج ولا بیعةَ لأحدٍ من الطواغیت فی عنقی.

بحار الأنوار ج53 ص181

أنا خاتم الأوصیاء وبی یدفع الله البلاء عن أهلی وشیعتی.

بحار الأنوار ج52 ص30

من کان فی حاجة الله کان الله فی حاجته

بحار الأنوار ج51 ص331

أبى الله عز وجل للحق إلا إتماما وللباطل إلا زهوقاً وهو شاهد علیّ بما أذکره.

بحار الأنوار ج53 ص193

وأما وجه الانتفاع بی فی غیبتی فکالانتفاع بالشمس إذا غیّبها عن الأبصار السحاب وإنی لأمان لأهل الأرض کما أن النجوم أمان لأهل السماء

(بحار الأنوارج53ص181)

أکثروا الدعاء بتعجیل الفرج، فإن ذلک فرَجُکم.

کمال الدین للصدوق ج2 ص485

إن اُستَرشدت أُرشِدتَ، وإن طَلبت وجدت

بحار الأنوار ج51 ص339

لا یحلّ لأحد أن یتصرّف فی مال غیره بغیر إذنه

وسائل الشیعة ج17 ص309

لیس بین الله عز وجل وبین أحدٍ قرابةٌ، ومن أنکرنی فلیس منی.

الغیبة للشیخ الطوسی ص176

أعوذ بالله من العمى بعد الجلاء ومن الضلالة بعد الهدى ومن موبقات الأعمال ومردیات الفتن.

بحار الأنوار ج53 ص190

والعاقبة لجمیل صنع الله سبحانه تکون حمیدة لهم ما اجتنبوا المنهیّ عنه من الذنوب.

بحار الأنوار ج53 ص177

إلى الله أرغب فی الکفایة وجمیل الصنع والولایة.

بحار الأنوار ج52 ص183

إنّا غیرُ مهملین لمراعاتکم ولا ناسین لذکرکم ولولا ذلک لنزل بکم اللاّواء واصطلمکم الأعداء، فاتقوا الله جلّ جلاله وظاهرونا.

بحار الأنوار ج53 ص175

وأمّا الحوادث الواقعة فارجعوا فیها إلى رواة حدیثنا فإنهم حُجّتی علیکم وأنا حُجّة الله علیهم.

بحار الأنوار ج53 ص181

إذا استغفرت الله (عز وجل) فالله یغفر لک.

بحار الأنوار ج51 ص329

إن الله تعالى لم یخلق الخلق عبثا ولا أهملهم سُدىَ

الغیبة للشیخ الطوسی ص174

فلیعمل کل امرئ منکم بما یقرب به من محبتنا ویتجنب ما یُدنیه من کراهیتنا وسخطنا.

الاحتجاج للطبرسی ج2 ص324

اللهم أنجز لی وعدی وأتهم لی أمری وثبت وطأتی واملأ الأرض بی عدلا وقسطاً.

بحار الأنوار ج51 ص13

أشهد أن لا إله إلا هو والملائکة وأولوا العلم قائماً بالقسط، لا إله إلا هو العزیز الحکیم، إن الدین عند الله الإسلام.

بحار الأنوار ج51 ص16

أنا بقیة الله فی أرضه والمنتقم من أعدائه

تفسیر نور الثقلین ج2 ص392

قُلُوبُنا أوعیةٌ لمشیئة الله، فإذا شاء شئنا

بحار الأنوار ج52 ص51

ولولا ما عِندَنا من محبّةِ صلاحِکُم ورحمتِکم والإشفاق علیکم لکنّا عن مخاطبتکم فی شُغُلٍ.

بحار الأنوار ج53 ص179

أنا المهدیُّ، أنا قائم الزمّان، أنا الذی أملأَها عدلاً کما مُلِئت (ظُلماً و) جورا.

بحار الأنوار ج52 ص2

زَعَمَتِ الظلمة أن حُجّة الله داحضةٌ، ولو أُذن لنا فی الکلام لزال الشّک.

بحار الأنوار ج51 ص4

أنا صاحِبُ الحقِّ... علامة ظهور أمری کَثرَةُ الهَرَجِ والمَرجِ والفِتن.

بحار الأنوار ج51ص320

إنّا یُحیطُ عِلمُنا بأنبائِکُم، ولا یعزُبُ عنّا شیئٌ من أخبارِکُم.

بحار الأنوار ج53 ص175

الدّینُ لمحمّد صلى الله علیه وآله وسلم والهدایةُ لعَلِیٍّ أمیر المؤمنین علیه السلام، لأنها لهُ وفی عَقِبِه باقیةً إلى یومِ القیامة.

بحار الأنوار ج53 ص160

فمَن ظَلَمَنا کان فی جُملة الظّالمین لنا وکانت لَعنةُ اللهِ علیه، لِقولِه عزّ وجلّ "أَلا لَعنَةُ الله على الظّالمین".

بحار الأنوار ج53 ص182

أنا وجمیع آبائی... عبیدُ الله عزّ وجلّ.

بحار الأنوار ج25

سَجدةُ الشّکر مِن أَلزم السُّنن وأوجَبها.

بحار الأنوار ج53 ص161

إذا أَذِنَ الله لنا فی القول ظَهرَ الحقُّ واضمَحَلَّ الباطلُ وانحسَرَ عنکم.

بحار الأنوار ج25 ص183

وفی ابنةِ رسولِ الله صلى الله علیه وآله وسلم أُسوَةٌ حسنةٌ.

بحار الأنوار ج53 ص180

وأمّا ظهور الفَرَج فإنّه إلى الله وکَذِب الوقّاتون.

بحار الأنوار ج53 ص181

إذا أَذِنَ الله لنا فی القول ظَهرَ الحقُّ واضمَحَلَّ الباطلُ وانحسَرَ عنکم.

بحار الأنوار ج25 ص183

فاتّقوا الله، وسلّموا لنا، ورُدّوا الأمر إلینا، فعلینا الإصدار، کما کان مِنّا الإیراد، ولا تحاولوا کشف ما غُطِّیِ عنکم، واجعلوا قَصدَکم إلینا بالمودّة على السنّة الواضحة.

بحار الأنوار ج53 ص179

فلا ظُهورَ إلاّ بعد إذن الله تعالى ذِکرُهُ وذلک بعد طول الأمد وقسوةِ القلوب وامتلاء الأرضِ جَوْراَ

الاحتجاج للطبرسی ج2 ص478

سیأتی إلى شیعتی من یدّعی المشاهدة. ألا فمن ادعی المشاهدة قبلَ خروج السُّفیانی والصیحة فهو کذابٌ مُفترٍ، ولا قوّةَ إلا بالله العلیّ العظیم.

الاحتجاج للطبرسی ج2 ص478

لقد امتاز مؤلَّف الاُستاذ أسد حیدر هذا بممیزات أخرجته عن المألوف من الکتابة فی زمانه وارتقت به الى مستوى التجدید والإبداع فی البحث والدراسة.

ومما امتاز به هذا الکتاب مایلی:

1 ـ الانتقال بالقارئ الى أجواء المدینة ـ حین تعرّض لتاریخ اُمرائها ـلیعطیه وعیاً تاریخیاً یدرک من خلاله معاناة الامام الصادق(علیه السلام) ودوره السیاسی والاجتماعی إزاء الأحداث التی عاصرها وکیفیة تحقیقه للأهداف الإلهیة الکبرى.

2 ـ أرّخ لنشأة التشیع بدءاً من البذور التی غرسها صاحب الرسالة ورعاها حتى آخر لحظات حیاته المبارکةحتى أثمرت وأینعت ثمارها بعد رحیله.

3 ـ أثبت فی مناقشاته لابن خلدون سرقاته الفکریة من اخوان الصفا، کما ناقش غیره ممّن کتب عن الإمام الصادق(علیه السلام).

4 ـ ناقش المصادر التاریخیة التی تناولت اُسطورة ابن سبأ بالإشادة وتفرّد بمنهجه عن منهج العلامة السید مرتضى العسکری (دام ظلّه).

وقد اطّلع المجمع العالمی لأهل البیت(علیهم السلام) ـ بعد انجاز تحقیقه لهذا السِّفر المبارک الذیمضى على تألیفه ما یقرب من نصف قرن من الزمن وهو لازال یحتفظ بطراوته ورفعة أدبه ـ أن المؤلِّف(رحمه الله) قد راجع کتابه باجزائه الستة فی أواخر حیاته وصحّحه ووشّحه بإضافات مهمّة کما أضاف إلیه جزئین آخرین تمّت طباعتهما فی دار التعارف ببیروت، ضمن مجلد رابع ، مما حدى بنا الى مقابلة ما أنجزناه مرّة اُخرى مع الطبعة الأخیرة المصححة من قبل المؤلف. فلله درّه وعلى الله أجره.

وفی الختام نشکر مؤسسة نشر الفقاهة التی تولّت مهمة تحقیق هذا الکتاب القیّم، کما نشکر کل الاُخوة الأفاضل الذین ساهموا فی اخراجه بهذه الحلّة القشیبة راجین لهم من الله دوام التوفیق وحسن الأجر انّه سمیع مجیب.المجمع العالمی لأهل البیت(علیهم السلام)شوال المکرّم 1423 هـ

2 ـ امام باقر علیه السّلام : قنوت در هر نمازى (مشروع) است .

3 ـ قنوت در هر دو رکعت هست ،واجب باشد یا مستحب .

4 ـ امام صادق علیه السّلام : هر کس از روى بى میلى قنوت را ترک کند ، نمازى براى او نیست .

5 ـ صفوان جمّال: چند روز پشت سر امام صادق علیه السّلام نماز گزاردم . در همه نمازها قنوت مى خواند، هم آن هایى که بلند و هم نمازهایى که آهسته خوانده مى شود .

6 ـ امام صادق علیه السّلام : قنوت در نمازِ واجب، دعا و در وتر، استغفار است.

7 ـ پیامبر خدا صلّى الله علیه و آله : آن که قنوتش را در دنیا بیشتر طول دهد، در توقفگاه روز قیامت آسوده تر است .

8 ـ طول دادن قنوت در نماز، سختى هاى مرگ را کاهش مى دهد .

9 ـ هنگامى که ابوذر پرسید کدام نماز برتر است؟ فرمود: نمازى که قنوتش طولانى باشد .

10 ـ از معصومان روایت شده است: برترین نماز، آن است که قنوتش طولانى باشد.

11 ـ امام باقر علیه السّلام : همه قنوتها ، با صداى بلند خوانده مى شود .

12 ـ اسماعیل بن فضل: از امام صادق علیه السّلام درباره قنوت و آنچه در آن گفته مى شود، پرسیدم. حضرت فرمود: هر آنچه خداوند بر زبانت جارى کرد و براى آن چیز خاصى نمى دانم .

13 ـ امام صادق علیه السّلام : کافى است در قنوت بگویى: «خدایا ما را بیامرز و بر ما رحمت آور و به ما عافیت ده و از ما در دنیا و آخرت درگذر که تو بر هر کار توانایى» .

14 ـ ابو بکر بن ابى سمال: نماز صبح را پشت سر امام صادق علیه السّلام خواندم، هنگامى که در رکعت دوم، قرائتش را تمام کرد با صدایى نزدیک به بلندى صداى قرائتش گفت:« خدایا ما را بیامرز و بر ما رحمت آور و به ما عافیت ده و از ما در دنیا و آخرت درگذر که تو بر هر کار توانایى» .

15 ـ قاضى نعمان: دعاهاى گوناگونى براى قنوت نماز صبح، از اهل بیت ـ درودهاى خداوند بر ایشان باد ـ به ما رسیده است. این دعاها همگى زیبا هستند و از زیباترین آن ها این است که بگویى : خدایا ما از تو یارى مى جوییم و آمرزش مى خواهیم ونیکیهایت را سپاس مى گوییم و کفران نمى کنیم. برایت فروتنى مى کنیم و از آن که به تو کفر مى ورزد، دورى مى گزینیم. خدایا فقط تو را مى پرستیم و براى تو نماز مى گزاریم و سجده مى کنیم و به خدمت تو شتابانیم. به رحمتت امید داریم واز عذابت هراسانیم که بى گمان به کافران مى رسد. خدایا کافران ومنافقان ومنکران اولیایت ـ پیشوایان پاک خاندان پیامبرت ـ را عذاب کن و بر آنان کیفر و سختى و خشم و عذابت را فرو فرست. خدایا کافران اهل کتاب ومشرکان را مجازات کن. خدایا مردان و زنان مؤمن را بیامرز و میان آنان را اصلاح کن و با هم الفتشان ده و ایمان و حکمت را در دلهایشان بنشان و آن ها را بر دین پیامبرت ثابت بدار و در برابر دشمنان تو و خودشان یاریشان کن. خدایا مرا همراه با آنان که ره نمودى ره بنما و سرپرستیم را همچون آنان که سرپرستیشان را پذیرفتى بپذیر و در آنچه به من بخشیده اى برکت ده و در میان آنان که عافیت داده اى ، عافیتم بخش و از قضاى سوء خود ، حفظم کن که تو حکم مى رانى و بر تو حکمى نمى رود و آن که تو دوستش دارى ، خوار نمى شود و آن که تو دشمنش دارى سربلند نمى گردد. تو مبارک و بزرگى، جز تو خدایى نیست، از تو آمرزش مى خواهم و به تو باز مى گردم و نیکویى را از تو اى پروردگار من ، در دنیا و آخرت مى طلبم و از تو مى خواهم که با رحمتت ما را از عذاب جهنم حفظ کنى[1].

(1) در مصنف ابن ابى شیبه این دعا را به حضرت علىّ نسبت داده و آن را تا «عذابت به کافران مى رسد» نقل کرده

الف ـ اکتفا به صورت و ظاهر نماز:

تکیه کردن به صورت نماز و اعتماد به هیأت ظاهر آن، بدون معرفت عقلى و قلبى به اذکار و اوراد و روح و حقیقت نماز، یکى از عوامل مهم عدم تأثیر گذارى آن است. همانطور که قبلاً گفته شد مفهوم نماز و حقیقت آن، در ظاهرش خلاصه نمىشود بلکه نماز علاوه بر صورت و ظاهر داراى سیرت و باطن نیز هست یعنى حقیقت نماز بسى گستردهتر از تصور عدهاى است که آن را در حرکات ظاهرى محدود دانسته و به همان هیأت صورى تمسک و تشبث جستهاند، آثار نماز به حقیقت و روح آن پیوند و گره خورده است و براى دسترسى و وصول به آن فواید و آثار چارهاى جز نفوذ به باطن و قیام به حقیقت آن نیست و در واقع ذکر بودن نماز هم به همین معناست. امّا اینکه حقیقت و باطن نماز چیست؟ گفته شد که حضور قلب، فهم معناى اذکار، تعظیم در مقابل عظمت الهى و هیبت و عزت آن ذات ربوبى، رجاء و امیدوارى از او، اعتراف و اقرار به بىمقدارى و ناچیز بودن خویش از معانى باطنیه و مفاهیم کامله نماز است(1). چنانچه از امام رضا(علیه السلام) در این باب سئوال شد فرمودند: «علّت تشریع نماز این است که توجه و اقرار به ربوبیت پروردگار است و مبارزه با شرک و بت پرستى و قیام در پیشگاه خداوند در نهایت خضوع و نهایت تواضع و اعتراف به گناهان و تقاضاى بخشش از معاصى گذشته و تعظیم

بنابر این توقع دست یابى به همه آثار مفیده که موجب صفاى باطن و جلاى دل و دورى بنده از قاذورات و پلیدىهاى اخلاقى مىگردد با صرف انجام حرکات ظاهریه، انتظارى غیر منطقى و عقلى مىنماید چون اکتفا به ظاهر و غفلت از اینکه چه مىگوید و با که سخن مىگوید و چه مىخواهد و حمد و ثنائى که بر زبان مىآورد چه معنایى در بردارد چیزى از آثار نماز را بر نمىتابد. اینگونه نمازگزاران مصداق بارز کلام عتاب آلود خداوند مىباشند که فرمود: فویل للمصلین الذین هم عن صلاتهم ساهون. «اى واى بر نمازگزاران که دل از یاد خدا غافل دارند»(2).

و یا اینکه رسول گرامیش فرمود: هر کس که نداند و نفهمد که در نماز چه مىگوید نقصان کرده است.

پس آنچه که به نماز معنى مىبخشد حرکات ظاهریه آن نیست بلکه آن روح نماز است که فرد نمازگزار را تعالى و کمال مىبخشد. بارى اینکه نماز چون جمیع عبادات داراى قشر و صورت و لب و حقیقتى است.

«مادام که انسان صورت انسان و انسان صورى است نماز او نیز صورى و صورت نماز است و فایده آن نماز، صحّت و اجزاء صورى فقهى است در صورتى که قیام به جمیع اجزاء و شرایط آن کند. ولى مقبول در گاه و پسند خاطر نیست. و اگر از مرتبه ظاهر به باطن و از صورت به معنى پى برد نماز او حقیقت پیدا مىکند پس بر مؤمن به حق و حقیقت و سالک الى الله به قدم معرفت لازم است که خود را براى این سفر معنوى و معراج ایمانى مهیا کند و عوائق و موانع سیر و سفر را از خود دور سازد»(1).

ب ـ عدم اخلاص و حضور قلب:

یکى دیگر از عواملى که موجب مىشود تا نماز تأثیرى در حیات نمازگزار نگذارد و او را در قوس صعود سیر ندهد فقدان خلوص و نبود حضور قلب و خشوع باطن است.

اینکه نماز را «ذکر الله» نامیدهاند شاید وجهش این باشد که ذکر الله یعنى استحضار یاد خدا در دل که ملازم کمال و سعادت دو سرا و مفتاح فلاح است. ملاک و میزان هر عملى در خلوص و حضور است و با توجه به همین نکته است که امام العارفین و سید السالکین على(علیه السلام) فرمودهاند:

«همانا دو نفر از امت من به نماز مىایستند و رکوع و سجودشان یکى است و حال آنکه مابین آنها مثل مابین زمین و آسمان است»(2).

اگر سئوال شود که معناى حضور قلب چیست؟ مستفاد از کلام بزرگان و اولیاى دین این است که: «حضور قلب یعنى فارغ ساختن دل از همه براى عملى که به آن مشغول است تا اینکه بداند که چه مىکند و چه مىگوید و تمرکز فکر و اقبال به نماز داشته باشد و این را خشوع دل نیز مىگویند یعنى جمیع حواس را متوجه نماز سازد و به جز معبود در دل او چیزى نگذرد و دیگرى خشوع جوارح است که اعمال ظاهرى نماز گزار است»(1).

وحضور قلب یعنى پرستش و عبادت خداى به نحوى که گویا تو او را مىبینى و قلب تو تجلىگاه اوست و حداقل مراتب آن اینکه فهم کنى که اگر تو او را نمىبینى او تو را مىبیند. اعبد الله کانک تراه وإن لم تکن تراه فإنَّه یراک»(2).

از حضرت موسى(علیه السلام) روایت شده که از جانب خدا بر او وحى شد اى موسى چون مرا یاد کنى یاد کن و اعضاى تو مضطرب و لرزان باشد و در وقت یاد من خاشع و با وقار باش و چون مرا یاد کنى زبان خود را در عقب دل خود بدار یعنى اوّل به دل یاد کن و بعد به زبان و چون در حضور من بایستى بایست مانند بنده ذلیل و مناجات کن با من با دل ترسناک و زبانى راستگو. و از امام باقر(علیه السلام) حدیث شده است که: نمازهاى بندهگاهى نصف آن بالا مىرود و گاهى ثلث آن و گاهى ربع آن و گاهى همه آن و بالا نمىرود مگر آنچه دل او رو به آن آورد و امر به نافله شده تا نقصانى که به جهت عدم حضور قلب در نماز به هم رسد تمام کند. و این سخن و کلام عرشى امیر المؤمنین(علیه السلام) است که: «خوشا به حال آن کس که خالص کند براى خدا عبادت و دعا را و مشغول نشود قلبش به آن چیزى که چشمش مىبیند و فراموش نکند ذکر خدا را بواسطه آن چیزهایى که گوشش مىشنود و محزون نشود دلش به آن چه که به غیر عطا شده است».

و در سیره سید الساجدین امام زین العابدین(علیه السلام) آوردهاند که ابو حمزه ثمالى گوید امام(علیه السلام) را دیدم که نماز مىگذارد و رداى مبارکش از کتف او افتاد او درست نکرد تا از نماز فارغ شد من آن را به حضرت عرض کردم فرمودند آیا مىدانى در خدمت که بودم بدرستى که نماز به درجه قبول نمىرسد مگر به قدرى که دل متوجه او باشد»(1).

بنابر این مستفاد از اخبار و روایات این است که نماز بدون خلوص و حضور اگر چه مقبول حق است و از حیث فقهى رفع تکلیف مىکند ولى چنین نمازى محرک انسان در طریق وصول و مسیر عروج نیست. یعنى اگر کسى نماز بدون حضور قلب اقامه کند به تکلیف خود عامل بوده و به همین جهت عقاب و عذاب تارک الصلاه بر او مترتب نیست و به همین دلیل به حکم فقهى مهر صحت بر او مىخورد و لیکن اثر چنین نمازى به همین مقدار است که فارق میان او و تارک الصلاه است.

پس معلوم شد که اگر نماز ما آن همه تأثیر معنوى و عرفانى را که در روایات آمده ندارد گیرش در کجاست. رادع و مانع اصلى این است که دل به نماز نمىدهیم. اکثر ما راضى هستیم به اینکه نمازى خوانده باشیم تا در زمره سرکشان و طاغیان قرار نگیریم و این نکته را از آن جهت گوئیم که وقتى به نماز ایستیم بسیارى از کارهاى فراموش شده در اذهان زنده مىشود. تو گوئى نماز کلید خاطرات و رمز بازگشائى اوهام و خیالات است. در غالب نمازهاى ما این کلام امام خمینى(رحمه الله)صادق است که:

«نماز کلید دکان یا چرکه حساب یا اوراق کتاب و یا فرصتى براى مشغول شدن به افکار متشتته و خواطر شیطانیه ماست»(1).

«یکى از بزرگان ابتدا به جوالبافى اشتغال داشته است و روزى یک جوال مىبافت و آخر هفته حساب مىکرد و مزد شاگردهایش را مىپرداخت. روزى به هنگام حساب یک جوال از قلم افتاد آنچه فکر کردند که آن را به چه کسى دادهاند به خاطرشان نیامد. غروب نزدیک بود و استاد نماز نخوانده بود مشغول نماز شد و در نماز به خاطرش آمد که آن جوال را به چه کسى داده است. پس از اتمام نماز شاگردش را خواسته و به او گفت جوال را به فلانى دادهایم. شاگردش گفت: استاد! تو نماز مىخواندى یا جوال پیدا مىکردى؟ استاد از این واقعه متنبّه شد و مشغول اصلاح خود و قلب خود گردید»(2).

و نیز در همین باب در شرح حال سید رضى و سید مرتضى علم الهدى دو برادرى که از شاگردان وارسته شیخ مفید(رحمه الله) بودهاند آوردهاند که سید رضى به برادر بزرگ خود سید مرتضى در نماز جماعت اقتدا نمىکرد برادر بزرگتر به نزد مادر شکایت برد و مادر سید رضى را نصیحت کرد سید رضى به توصیه مادر به مسجد برادر آمد و به او اقتدا کرد. امّا در اثناء نماز، نمازش را تمام کرد و از مسجد بیرون رفت، سید مرتضى نزد مادر آمد و گفت سید رضى آنچه امروز کرد بدتر از پیش بود مادر ماجرا را از سید رضى جویا شد. سید رضى در جواب گفت: در اثناء نماز دیدم که برادرم در خون حیض غرق است به ناچار نماز را شکستم چون که طهارت شرط صحت نماز است، مادر شرح حال را با سید مرتضى در میان گذاشت سید گفت راست مىگوید زیرا در مسیر رفتن به مسجد زنى درباره احکام خون حیض از من سؤال کرد به او پاسخ دادم. امّا در اثناء نماز به این اندیشه افتادم که جوابى که دادم درست بود یا اشتباه»(1).

پس علم و آگاهى به این نکته بر همه خصوصاً بر جوانان که داراى قلبى پاک و باطنى صاف مىباشند لازم است که حضور قلب و اخلاص هر چند که شرط صحت نماز نیست ولى شرط کمال آن است و باید این مانع که خواطر غیر الهى و شیطانى در حال نماز است را از بین برده و نمازى با خلوص و حضور قلب بخوانند تا نمازشان آنها را از عالم مُلک به ملکوت پرواز دهد که الصلاه معراج المؤمن.

ج ـ استخفاف و سبک شمردن نماز:

در تعالیم و دستورات دین اسلام اگر خواسته باشیم احکام و تعالیم فردى را طبقه بندى نمائیم نماز در بالاترین مرتبه طولى نسبت به سایر احکام قراردارد. مسلّم است که در مقام انجام عمل به هر یک از دستورات الهى باید به جایگاه آن توجه کامل بعمل آید چون که آثار و برکات وجودى هر یک از آنها بنابر اهمیتى است که شارع در نظر داشته است سبک شمردن حکمى از احکام دین به این معناست که آن اهمیت الهى را بکاهیم. حال این کاستن مىتواند شامل محافظت نکردن و مراقبت نداشتن آن به وقت خاص خودش یا ترجیح امور غیر ضرور بر آن و یا درست ادا نکردن برخى از اجزا و ارکان آن و مواردى دیگر بشود. همه این امور مىتواند در حقیقت نوعى تضییع یا تضعیف در حکم الهى بشمار آید. و هر گونه تضعیفى مانع از ظهور برکات و بروز آثار آن حکم خواهد بود. در باب نماز که یکى از احکام الهى است تأکید و توصیه زیادى شده است و این حکم از سایر احکام الهى مستثنى نیست. از رسول گرامى اسلام روایت است که: «هر کس به نماز اهمیت ندهد و آن را سبک شمارد سزاوار عذاب آخرت است»(1). و نیز خاتم رسالت(صلى الله علیه وآله وسلم) در حدیثى دیگر فرمودهاند: «کسى که نماز را سبک شمارد خداوند برکت و خیر را از عمر و مال او بر مىدارد و نتیجه کارهایش را از بین مىبرد و با گرسنگى و تشنگى و ذلت جان او را مىگیرد»(2).و در حدیث دیگر آمده است که: «نماز، چون در وقت آن گزارده شود سپید و درخشان نزد صاحب خود باز مىگردد و مىگوید: همان طور که مرا رعایت کردى خداوند تو را مورد رعایت و حفظ خویش قرار دهد. لیکن اگر نماز، در غیر وقت آن گزارده شود و رعایت حدود آن نشود سیاه و ظلمانى نزد صاحب خود مىآید و مىگوید: همان گونه که مرا ضایع ساختى خدایت تو را ضایع و تباه سازد»(1). و این روایت از امام صادق(علیه السلام) معروف است که در آخرین لحظات عمر شریفش دستور داد که همه اهل بیتش اطراف او جمع شوند وقتى همه آمدند بعنوان آخرین وصیت فرمودند: «اگر کسى از شما نمازش را سبک شمارد هرگز به شفاعت ما معصومین نمىرسد»(2). این موضوع نه تنها مورد تأکید همه اولیاى دین بوده بلکه سیره مستمرهشان بر این اساس استوار بود که با دقت و توجه هر چه بیشتر از نماز خود محافظت مىکردند. برخى از زنان پیامبر(صلى الله علیه وآله وسلم) نقل مىکردند که حضرت نزد ما نشسته بود و با ما سخن مىگفت و ما با او سخن مىگفتیم هرگاه وقت نماز داخل مىشد از براى آن حضرت حالتى روى مىداد که گویا ما او را نمىشناختیم به او عرض مىکردیم که تو را چه شده است فرمود اداى امانتى است که خداوند آن را بر آسمانها و زمین و کوهها عرضه کرد و همه از تحمّل آن اِبا کردند(1). نه تنها پیامبر(صلى الله علیه وآله وسلم) بل همه اهل بیت عصمت و طهارت بر این سیره منسلک بودهاند و نیز تابعین ایشان در طریق سعادت و وصول به کمال آن را تعقیب مىکردند. در خاطرات امام خمینى(رحمه الله) نقل است که: به نماز اول وقت بسیار اهمیت مىداد روایتى از امام صادق(علیه السلام)نقل مىکردند که اگر کسى نمازش را سبک شمارد از شفاعتشان محروم مىشود. من یک بار به ایشان عرض کردم سبک شمردن نماز شاید به این معنى باشد که شخص نمازش را یک وقت بخواند و یک وقت نخواند گفتند نه این خلاف شرع است منظور امام صادق(علیه السلام) این بود که وقتى ظهر مىشود و فرد در اوّل وقت نماز نمىخواند در واقع به چیز دیگرى رجحان داده است(2).

د ـ عدم مداومت در نماز:

خداوند متعال نماز پنجگانه را در اوقات معین براى بندگانش فرض و واجب کرده است. همه فقهاء اعم از شیعه و سنى اجماع دارند بر اینکه افضل اوقات نماز، اقامه آن به وقتشان است و حتى برخى از فقهاى شیعه چون شیخ مفید و اتباع ایشان اوقات شرعى نمازهاى یومیه را مضیق دانسته و قبول آن در غیر وقت را از باب تفضّل مىدانند. اینکه شارع براى نماز اوقات پراکندهاى را تعیین فرمود شاید وجهش این باشد که هرگاه انسان به امور زندگى دنیایى بپردازد و به امر معیشت همّت نماید مشاغل مادى او را از تأمل وتفکر به امور معنوى بازداشته و یا مورد غفلت قرار مىدهد به همین جهت بر بنده مؤمن امر شد که در میان فواصل کارهاى دنیوى لحظاتى را به امر معنوى او روحى اختصاص دهد و در مقابل معبود خویش، کُرنش کند تا حقیقت انسانىاش به باده نسیان و فراموشى سپرده نشود و شخصیت آدمى به این واسطه تعدیل گردد چه اینکه اگر همه اهتمام او در مسیر مادیات محدود بود ایشان را با سایر حیوانات تمایزى نبود. نماز چون داروى شفا بخش براى روح مىباشد که اگر سستى و فترتى در اقامه آن ایجاد شود و به صورت مداوم انجام نگیرد قطعاً سلامت روح را تأمین نخواهد کرد چنانچه در مرض جسم هم همین است. پس این فریضه مهم نباید ابزار و وسیلهاى براى رفع مشکلات جسمى و روحى در مقاطعى از زندگى یا پر نمودن اوقات بیکارى ما تلقى گردد. چگونه بهبودى و سلامت براى یک مریض در گرو استفاده بجا و منظم از داروهاست. نماز و سایر فرایض دینى نیز چنین است. با این وصف اگر خواسته باشیم که در سفر یا مرض و یا به بهانه خواب نوشین صبحگاهى نماز را ترک نمائیم و در صورت مساعد بودن و سلامتى جسمانى و قیام به آن در اوقات بیکارى اکتفا نمائیم بسیار روشن است که از چنین نمازى بهره و نصیبى نخواهیم برد. چنانچه پیامبر(صلى الله علیه وآله وسلم) فرمودهاند: آفةُ العبادة الفترةُ «آفت عبادت سستى و عدم مداومت است»(1). پس در صورت ترک این فریضه الهى و امتثال مقطعى و غیر مداوم آن و یا هر گونه فترت و سستى در نماز موجب از بین رفتن آثار و فواید آن خواهد شد بنابر این قیام به نماز در وقت خود و مداومت در آن براى ترتب آثار ضرورى است و شاید به همین جهت باشد که قرآن کریم یکى از اوصاف مؤمنین را چنین بیان مىکند. الذین هم على صلاتهم دائمون «آنان که همواره نمازشان را مىخوانند و هرگز نماز را ترک نمىکنند»(2). مواردى که بیان شد آفات عمده و موانع اساسى در ظهور برکات نماز بشمار مىآیند امّا عناصرى مثل ریا، عجب و خودبینى و گناهان دیگر بسیار مهم مىباشند. باشد که همه ما خصوصاً نسل جوان ما با برداشتن این موانع و زدودن آن بتوانیم از نورانیت و صفا، قداست و فلاح و سعادت دو سرا که در این فریضه بزرگ الهى نهفته است کمال بهره را ببریم. در پایان این مقال بعنوان حسن ختام، خطابم به همه جوانان عزیز و وارثان خون شهید که ثبات شخصیتشان متضمن قوام و پایدارى جامعه و تزلزل در افکار و رفتار آنان موجب لغزش و تزلزل اجتماع است این است که بر شما فرض است معرفت و آگاهى به اینکه ترک عبادات خصوصاً نماز، منشأ سقوط و مصدر هبوط و سرچشمه همه رذایل اخلاقى و مشکلات زندگى است و نماز با حفظ شرایط و رفع موانع، نردبان صعود، معراج شهود، رفرف عروج، مَسند سلوک، مَرکب خلوص و مقصد معبود است. جوانان عزیز «شماها بهتر مىتوانید تهذیب نفس کنید شما به ملکوت نزدیکتر هستید از پیرمردها، در شما آن ریشههاى فساد کمتر است. یک پیر بخواهد اصلاح شود بسیار مشکل است جوان زودتر اصلاح مىشود. هزاران جوان اصلاح مىشوند و یک پیر نمىشود. نگذارید براى ایام پیرى. الان خودتان را باید تبعه تعلیمات انبیاء کنید مبدا این است از اینجا باید رفت»

و امّا مصداق ذکر: براى ذکر افراد و مصادیق زیادى در قرآن و سنت بیان شده است ولى آنچه از فحص و بررسى در آیات و روایات بدست مىآید این است که نماز، فرد واقعى و مصداق حقیقى ذکر الهى است چون نماز دستورى است که در همه شرایع و ادیان الهى جزء فرائض و واجبات بوده است و خداوند در قرآن کریم تصریح کرده است که مراد از ذکر الهى، نماز است.

اَقِم الصلاة لذکرى «نماز را بپا دار تا به یاد من باشى»(1). و در آیه دیگر مىفرماید: ولذکر الله أکبر «نماز بزرگترین ذکر الهى است»(2).

اینکه نماز را برترین مصداق ذکر خدا یاد کرده شاید بدین جهت باشد که در حال قیام به نماز، نفس آدمى در اثر توجه به مبدأ اعلى و خالق یکتا از اضطراب درونى دور شده و سختىها و ناملایمات را از یاد مىبرد. و شاید وجه کمک گرفتن از نماز در آیه استعینوا بالصبر والصلاة «یعنى از صبر و نماز استعانت بجوئید»(3) همین باشد. در تفسیر آیه 91 سوره مبارکه مائده «انّما یرید الشّیطان أن یُوقعَ بینکم العداوةَ والبغضا فى الخمر والمیسر ویصدّکم عن ذکر الله وعن الصّلاة فهل أنتم منتهون» «شیطان مىخواهد در میان شما به وسیله شراب و قمار عداوت ایجاد کند و شما را از ذکر خدا و نماز بازدارد آیا خوددارى خواهید کرد». گفته شد که: «به این دلیل خداوند در این آیه نماز را جداى از ذکر خدا اسم برد ـ با توجه به اینکه نماز هم ذکر خداست ـ که نماز فرد کامل از ذکر الهى است و خداوند اهتمام بیشترى به امر آن دارد و در روایت صحیح هم وارد شده که نماز پایه و ستون دین است»(4). و نیز از کلمه «موقوت» در آیه 103 سوره مبارکه نساء که فرمود: انّ الصلاة کانت على المؤمنین موقوتاً. «استفاده مىکنند که وقت در نماز کنایه از ثبات و تغییر ناپذیر بودن این فریضه الهى است یعنى نماز یک فریضه ثابتى است که در هیچ حال ساقط نمىشود و هرگز تبدیل به چیز دیگر نمىگردد آنطور که مثلاً روزه در مقام اضطرار تبدیل به فدیه مىشود»(1).

بنابر این کمترین تردید در این مطلب روا نیست که یاد خدا آرام بخش دلها از همه یأسها و ناآرامىها بوده و نماز روشنترین مصداق و فرد اکمل از ذکر الهى است.

نتیجه اینکه نماز تنها عامل بازدارنده از همه لغزشها و تنها تکیه گاه امن و مأمن مستحکم براى انسانها خصوصاً جوانان است که هرگز نفس خویش را از افتادن در مهلکه حوادث مصون نمىبینند و شاید به همین سبب باشد که در کتاب آسمانى قرآن کمتر عبادتى چون نماز مورد اهمیت قرار گرفته است تا آنجا که حدود صد و چهارده مورد این کلمه در قرآن بکار رفته و در پانزده مورد امر به آن شده است. و در صدق و درستى ادعاى ما همین بس که جوانى از انصار نماز را با پیامبر(صلى الله علیه وآله وسلم) بجا مىآورد و با این وصف آلوده به گناهان زشتى نیز بود. این مطلب را به عرض پیامبر(صلى الله علیه وآله وسلم) رساندند. حضرت فرمود:

انّ الصلاةً تناهُ یوماً «نمازش او را روزى از این اعمال پاک مىکند»(2). کلمه «موقوت» در آیه 103 سوره مبارکه نساء که فرمود: انّ الصلاة کانت على المؤمنین موقوتاً. «استفاده مىکنند که وقت در نماز کنایه از ثبات و تغییر ناپذیر بودن این فریضه الهى است یعنى نماز یک فریضه ثابتى است که در هیچ حال ساقط نمىشود و هرگز تبدیل به چیز دیگر نمىگردد آنطور که مثلاً روزه در مقام اضطرار تبدیل به فدیه مىشود»(1).

بنابر این کمترین تردید در این مطلب روا نیست که یاد خدا آرام بخش دلها از همه یأسها و ناآرامىها بوده و نماز روشنترین مصداق و فرد اکمل از ذکر الهى است.

نتیجه اینکه نماز تنها عامل بازدارنده از همه لغزشها و تنها تکیه گاه امن و مأمن مستحکم براى انسانها خصوصاً جوانان است که هرگز نفس خویش را از افتادن در مهلکه حوادث مصون نمىبینند و شاید به همین سبب باشد که در کتاب آسمانى قرآن کمتر عبادتى چون نماز مورد اهمیت قرار گرفته است تا آنجا که حدود صد و چهارده مورد این کلمه در قرآن بکار رفته و در پانزده مورد امر به آن شده است. و در صدق و درستى ادعاى ما همین بس که جوانى از انصار نماز را با پیامبر(صلى الله علیه وآله وسلم) بجا مىآورد و با این وصف آلوده به گناهان زشتى نیز بود. این مطلب را به عرض پیامبر(صلى الله علیه وآله وسلم) رساندند. حضرت فرمود:

انّ الصلاةً تناهُ یوماً «نمازش او را روزى از این اعمال پاک مىکند»(2).